بررسی نواقص آیین‌نامه ارتقای اعضای هیات علمی دانشگاه ها

خبرگزاری آنا به گفتگو با صالح رشید حاجی خواجه‌لو، رئیس پژوهشکده سیاست پژوهی و مطالعات راهبردی حکمت در خصوص ماده ۲ آئین نامه ارتقای که به ارزیابی فعالیت های آموزشی می‌پردازد، پرداخته است.

آنا: اصلاح آئین‌نامه ارتقا اعضای هئیت‌علمی از چه زمانی و با چه هدفی در دستورکار پژوهشکده حکت قرار گرفت؟

رشید حاجی خواجه‌لو: با توجه به مباحث و نقدهای جدی که در مجامع دانشگاهی، علمی و نخبگانی کشور در خصوص آئین‌نامه ارتقا وجود داشت و همچنین با توجه به منویات و مطالبات مقام معظم رهبری از دانشگاه‌ها، اصلاح آیین‌نامه ارتقای اساتید از سال ۱۳۹۴ در دستور کار پژوهشکده قرار گرفت و مطالعات مختلفی انجام شد.

آنا: نظر شما در خصوص  ماده ۲ آیین نامه ارتقای اساتید که شامل فعالیت‌های آموزشی اساتید می‌شود، چیست؟

رشید حاجی خواجه‌لو: خلاصه کردن نقش اعضای هیئت‌علمی در فعالیت‌های آموزشی (ماده ۲ آئین‌نامه ارتقای)، به کمیت واحدهای تدریس موظفی، آموزش در دانشگاه را بی‌خاصیت کرده است. مقصود از فعالیت‌های آموزشی، نقش اساتید در بهبود امر آموزش به صورت کلی و ورای مسئولیت‌های تدریس موظفی است.

بر اساس آئین‌نامه فعلی ارتقای اساتید، کمیت تدریس، صرفاً با حضور عضو هیئت‌علمی در کلاس ارتباط دارد و عضو هیئت‌علمی چه تدریس باکیفیتی داشته باشد و چه تدریس ضعیف، صرفاً با تدریس چند واحد موظفی در طول دوره ارتقای، امتیازهای این بند را پر می‌کند.

لذا بود و نبود این بند عملاً بی‌خاصیت و بی‌تأثیر بوده و ارزیابی آن بیشتر جنبه مدیریتی و اداری دارد، تا اینکه این ارزیابی به منظور تحقق و ارتقای کیفیت آن باشد. همچنین به معیارهای کیفیت آموزش و تدریس همانند تهیه طرح درس و به‌روز بودن و همگام بودن آن با تحولات علمی و نیازهای محیطی، قابلیت‌ها و شایستگی‌ها در تدریس پژوهش‌محور، آموزش‌های مهارتی، نوآوری‌های آموزشی و… کم‌توجهی می‌شود.

این در حالی است که کمیت تدریس خود به خود موضوعیت ندارد؛ بلکه با لحاظ کردن معیارهای فوق موضوعیت و اهمیت می‌یابد. در دانشگاه‌های معتبر دنیا نیز تدریس با کیفیت ملاک اصلی برای جذب یا ارتقای مرتبه علمی محسوب می‌شود و اساتیدی که توانایی و مهارت کافی در امر آموزش نداشته باشند، به هیچ وجه به عضویت هیئت‌علمی دانشگاه پذیرفته نمی‌شوند.

آنا: آسیب‌های مهم در ماده ۲ آئین‌نامه ارتقای اساتید چیست؟

رشید حاجی خواجه‌لو: یکی دیگر از آسیب‌های مهم آئین‌نامه ارتقای در ماده آموزشی، ارزیابی نامناسب آن است. در این خصوص چند مورد را می‌توان نام برد.

نخست اینکه از منابع، داده‌ها و ابزارهای ارزیابی در دسترس مانند نظرخواهی (پرسشنامه‌ای) از دانشجویان و معاون آموزشی و مدیران گروه‌ها استفاده می‌شود و از سایر سازوکارهای ارزشیابی کیفیت تدریس همچون ارزیابی همتایان خبره داخل و خارج از مؤسسه از طریق بازدیدهای کلاسی، بازبینی فیلم تدریس متقاضی، بررسی سیلابس‌های درسی متقاضی، ارزیابی دانش‌آموختگان برتر، ارزیابی دانش‌آموختگان شاغل در شغل مرتبط با رشته و… که شناخت بیشتر و اطلاعات دقیق‌تری را نسبت به کیفیت تدریس متقاضی ارتقای به دست می‌دهند، بهره گرفته نمی‌شود. بنابراین، در ارزیابی کفیت تدریس و تصمیم‌گیری برای ارتقای مرتبه علمی باید به این منابع و ابزارها توجه کرد.

دوم اینکه، وزن منابع ارزیابی نیز یکسان در نظر گرفته شده است، و ضرورت دارد متناسب با اهمیت هر یک از منابع، وزن آن‌ها بازنگری و اصلاح شود.

سوم اینکه، هر رشته علمی مقتضیات خاصی دارد که به هنگام آموزش باید مورد توجه قرار گیرد. برای مثال رشته‌های هنر نیاز به نوع آموزش متفاوتی نسبت به رشته‌های فنی مهندسی دارند، و آموزش در رشته‌های فنی و مهندسی نیز متفاوت از رشته‌های علوم پایه، کشاورزی یا علوم انسانی است.

از این‌رو یکسان‌نگری و استفاده از ابزارها و فرم‌های همسان جهت ارزیابی فعالیت آموزشی اعضای هیئت‌علمینمی‌تواند عملکرد آن‌ها را آن‌گونه که به هنگام آموزش و تدریس در کلاس اتفاق می‌افتد، بسنجد. دروس نظری، عملی، کارگاهی، آزمایشگاهی و… از نظر شیوه‌های آموزش، روش‌های تدریس و ارزشیابی از یکدیگر متفاوت بوده و مناسب است که به شیوه‌های متفاوتی نیز مورد ارزیابی قرار گیرند.

آنا: بند «راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه و رساله دانشجویان» در آیین‌نامه ارتقای اساتید در جایگاه مناسب خود قرار دارد؟

رشید حاجی خواجه‌لو:  مسئله دیگر در آئین‌نامه ارتقای مرتبه علمی اساتید، مربوط به موضوع راهنمایی و مشاروه پایان‌نامه و رساله دانشجویان است. راهنمایی و سرپرستی پروژه دانشجویان کارشناسی از سابق در ذیل فعالیت‌های آموزشی دیده شده است؛ اما همم‌چنین راهنمایی و مشاروه پایان‌نامه و رساله دانشجویان تحصیلات تکمیلی در ذیل فعالیت‌های پژوهشی و فناوری اعضای هیئت‌علمی (ماده سه آیین‌نامه) ارزیابی می‌شود.

همان‌طور که از عنوان این بند پیدا است، اعضای هیئت‌علمی در راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه و رساله دانشجویان، به‌صورت مستقیم فعالیت پژوهشی ندارند، بلکه همان نقش راهنمایی و مشاوره‌ای که یک نقش آموزشی است، ایفای نقش می‌کنند. با توجه به این موضوع، شایسته است این بند به فعالیت‌های آموزشی اساتید (ماده ۲ آئین‌نامه) منتقل شود و از فعالیت‌های پژوهشی و فناوری (ماده سه آیین‌نامه) خارج شود.

ضمن اینکه در این ارزیابی این بند، تعداد دانشجویانی که یک عضو هئیت علمی تحت راهنمایی و مشاوره داشته است، توجه می‌شود. اینکه این پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها چه مسئله‌ای از مسائل کشور را حل کرده و کاربرد داشته است، و اینکه چقدر اصل مأموریت‌گرایی در پژوهش مبنا قرار گرفته، و چقدر در توسعه مرزهای دانش و بسط فناوری مؤثر بوده و ناظر به رفع نیازها و مسائل جامعه، صنعت و بازار کار تعریف و هدایت می‌شوند، خیلی در ارزیابی‌ها و ارتقا هیئت‌علمی از یک مرتبه به مرتبه دیگر مورد توجه قرار نمی‌گیرد.

حدود یک‌میلیون و ۲۰۰ هزار دانشجوی تحصیلات تکمیلی در مقاطع کارشناسی ارشد، دکتری حرفه‌ای و دکتری تخصصی در دانشگاه‌های سراسری و آزاد و … داریم. اگر از این ظرفیت عظیم پژوهشی درست بهره‌برداری می‌کردیم و یک درصد پایان‌نامه‌ها و رساله‌های این دانشجویان را در نسبت مسائل کشور در حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، امنیتی مختلفی که وجود دارد، تعریف، هدایت و نظارت می‌کردیم، خیلی از مسائل و چالش‌های کشور که اکنون با آن‌ روبرو هستیم، حل شده بود.

بنابراین می‌بایست هم بند «راهنمایی و مشاوره پایان‌نامه و رساله دانشجویان» به ماده آموزشی انتقال یابد و هم اینکه، کیفیت راهنمایی و مشاوره و اثرگذاری آن‌ها در حل مسائل و نیازهای کشور در اصلاح آیین‌نامه ارتقا و ارزیابی و ارتقای اساتید مورد توجه قرار گیرد.