به گزارش خبرگزاری صدا و سیما، دانشجوی دکتری موتور توسعه علمی محسوب می‌شود که در گیرودار ورود در دوران تاهل یا فرزندآوری است. مخارج تحصیل و معیشت غالبا او را متمایل به پیگیری شغلی نسبتا ثابت و قابل اتکا می‌نماید که در اغلب موارد بی‌ربط به رشته تحصیلی اوست. از طرفی اساتید راهنما همواره درکشور از عدم حضور دانشجویان دوره دکتری در آزمایشگاه‌ها و تمرکز بر رساله دوره دکتری گلایه مندند. نبود حمایت مالی از دانشجوی دکتری و توقع به جای اساتید،‌ دانشجویان دکتری را تحریک به خروج از کشور و در نتیجه موجب زیان کل جامعه می‌شود.

یکی از مهم‌ترین موارد در نقشه جامع علمی کشور که ارتباط مستقیم با شتاب علمی کشور دارد حمایت از فعالیت ­های تمام وقت دانشجویان دوره دکتراست.

پیگیری‌های ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور برای اجرایی شدن سیاست حمایت از فعالیت تمام وقت دانشجویان دکتری در برهه‌ای موجب بوجود آمدن حمایتی تحت عنوان «پژوهانه» شد که با اهداف ترسیم شده در سیاست بسیار فاصله داشت و به صورت وام ۵ میلیون تومان در دوران خانم دکتر سلطانخواه و در دوره حاضر به صورت وام ۱۲ میلیون تومان با نرخ بهره ۴% در حال اجرا است.

ـ سوال اینجاست که چرا برخلاف مصوبه شورای ستاد نقشه جامع علمی کشور، قالب وام در حال اجرا است؟ و آیا این نحوه حمایت با اهداف توسعه علمی و فناوری کشور تناسب دارد؟

نقشه جامع علمی کشور و حمایت از فعالیت تمام وقت دانشجویان دکتری

راهبرد کلان ۸ از نقشه جامع علمی کشور بر « تربیت و توانمندسازی سرمایه انسانی با تاکید بر پرورش انسان­های متقی و کارآفرین و خودباور و خالق و نوآور و توانا در تولید علم، فناوری و نوآوری متناسب با ارزش‌های اسلامی و نیازهای جامعه» تاکید دارد. و در ذیل آن ، ‌۶ راهبرد ملی ذکر شده که در راهبرد ۴ و ۵ آن مشخصا چنین آمده است:

۴ . ارتقای همکاری‌های علمی و تحقیقاتی میان پژوهشگران، اعضای هیئت علمی، دانشجویان و طلاب در عرصه های مختلف علم و فناوری،

۵ . ارتقای بهره وری منابع انسانی مؤسسات علمی و پژوهشی اعم از اعضای هیئت علمی و دانشجویان تحصیلات تکمیلی و تقویت روحیه تلاش جهادی و گسترش تعاملات معلم و متعلم،

برای انجام این مهم در اقدام ملی ۴ و ۶ ذیل این بند آمده است:

۴ . حمایت از فعالیت تمام وقت اعضای هیئت علمی با تأمین هزینه های رفاهی ایشان و فعالیت تمام وقت دانشجویان دوره دکترا با تأمین هزینه‌های تحصیلی و معیشتی ایشان با نظارت استادان راهنما،

۵ . اختصاص پژوهانه برای دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای حمایت از پایان نامه ها و فعالیت‌های پژوهشی ایشان با نظارت استادان راهنما،

بنا بر این آنچه در نقشه جامع علمی کشور در خصوص حمایت از خدمت تمام وقت دانشجویان دکتری تکلیف شده است ناظر بر هر دو مبحث ” اختصاص پژوهانه” و ” تامین هزینه های تحصیلی و معیشتی” آنان است.

حال آن که در« سیاست‌های اجرایی حمایت از فعالیت تمام وقت دانشجویان دوره دکتری» که در ۱۳/۱۰/ ۹۰ به تصویب شورای ستاد راهبردی نقشه جامع علمی رسیده است نیز بر این موارد تاکید شده است که:

۱. حمایت‌ها از دانشجویان دوره دکتری، توانمندسازانه و متناسب با تکالیف آموزشی، پژوهشی و اجرایی و وظایف آنها در چارچوب اولویت های نقشه جامع علمی کشور و مبتنی بر نیازهای کشور باشد و از حمایت‌های بلاعوض تا حد امکان اجتناب شود.

۲. حمایت‌ها از دانشجویان دوره دکتری بایستی متناسب با قابلیت‌ها باشد و افراد ممتاز و استعدادهای برتر به صورت خاص مورد حمایت قرار گیرند.

۳.حمایت‌ها با محوریت دانشگاه، موسسه آموزشی و یا پژوهشی و زیر نظر استاد راهنمای رساله مقطع دکتری باشد.

۴.حمایت‌ها به صورت مستمر و با توجه به کیفیت و عملکرد دانشجوی دوره دکتری صورت می‌گیرد. مسئولیت نظارت و تایید اثر بخشی حمایت‌ها با استاد راهنمای رساله مقطع دکتری خواهد بود.

۵.حمایت‌ها و منابع مربوطه متنوع بوده و بین انواع حمایت‌ها، هماهنگی لازم و مناسب ایجاد گردد.

۶. حمایت‌ها با حفظ شأن علمی و کرامت انسانی دانشجویان دوره دکتری صورت می‌گیرد.

۷. حمایت‌ها با توجه به تعهد دانشجوی دوره دکتری نسبت به فعالیت تمام وقت در ارتباط با رساله خواهد بود.

تبصره : دستگاه‌های مجری این سیاست‌ها، موظفند طی مدت حداکثر دو ماه پس از ابلاغ این مصوبه، برنامه‌های پیشنهادی خود را در این خصوص به ستاد راهبری اجرای نقشه جامع علمی کشور ارائه نمایند.

محققان علاوه بر امکانات و تجهیزات به حفظ تمرکز و پیگیری و مداومت بر انجام پژوهش هم نیاز دارند. تاکید بر توانمندسازانه بودن و مستمر بودن حمایت‌ها و رعایت شان علمی و کرامت انسانی دانشجویان دکتری، تنوع حمایت ها و منابع مربوطه، و حمایت خاص از استعدادهای برتر، که در بندهای مختلف سیاست‌های اجرایی قید شده است نیز ناظر بر همین امر است. اما در عمل ، ‌به رغم این ملاحظات،‌ و بر خلاف مصوبه ستاد، آنچه تحقق یافته ،‌ حمایت مالی در حد کمک هزینه و نه به صورت توانمندسازانه ارائه می شود آن هم فقط برای عده کمی از دانشجویان دوره دکتری که در دانشگاه‌های دولتی روزانه مشغول به تحصیل هستند. ضمن آن که حمایت مالی فقط در قالب وام و به یک میزان به افراد واجد شرایط داده می­شود. بدون آن که با نوع فعالیت و رشته تحصیلی و نیاز های پژوهشی دانشجویان متناسب باشد. مروری بر دغدغه های دانشجویان دکتری و نظرات کارشناسان ذیربط،‌ می­تواند به شفاف شدن اهمیت این موضوع و کم و کیف آن کمک کند.

کلام آخر

با توجه به نقطه نظرهای دانشجویان و کارشناسان و دست اندرکاران سیاستگذاری آموزش عالی و توسعه دانش بنیان در کشور، شرایط کنونی حمایت از فعالیت تمام وقت دانشجویان دکتری پاسخگوی نیازهای علم و فناوری کشور نیست و با اهداف نقشه جامع علمی کشور فاصله دارد. از نظر دانشجویان دکتری، تسهیلات درنظر گرفته شده،‌ تلاش هایی حداقلی است در حالی که سیاست‌های حمایت از فعالیت تمام وقت دانشجویان دوره دکتری نگاه حداکثری دارد. کارشناسان و متخصصان حوزه آموزش عالی کشورمان بر این باورند که عدم حمایت مالی از دانشجویان دکتری، باعث رغبت آنها به ادامه تحصیل در خارج می‌شود و در عین حال با طولانی کردن ‌دوران تحصیل دانشجویان دکتری بار مالی بیشتری بر دانشگاه‌ها وارد می‌سازد. به این موارد می ­توان وضعیت رکود علمی کنونی کشور و گسترش انواع فعالیت­ های آسیب گونه در حوزه دانشجویی از جمله بازار پایان نامه نویسی و خرید و فروش مقالات ISI و … را نیز اضافه کرد که آسیب های جدی فرهنگی و اخلاقی آن؛ این روزها گریبانگیر فضای علمی و دانشگاهی کشورمان است و اعتبار علمی کشور را در سطح جهان به مخاطره می اندازد. اجرای کامل این سیاست ها گرچه هزینه بالایی دارد،‌ در مقابل هزینه های مادی و معنوی ناامیدی و خروج نخبگان از کشور چندان اهمیتی ندارد. تلاش برای برنامه ­ریزی در جهت تامین منابع مالی حمایت مستمر و مکفی از همه دانشجویان دکتری و متناسب با نیاز های پژوهشی و تحصیلی و معیشتی آنان، از راه‌های منطقی ­تری چون برقراری سازوکارهای ارتباط مستمر دانشگاه ­ها با صنایع و موسسات مختلف و گرفتن پروژه­ های تحقیقاتی از صنایع و بخش خصوصی، و مستقل کردن دانشگاه‌ها از بودجه نفتی، امکان پذیرتر و به تحقق اهداف سند نقشه جامع علمی کشور نزدیک­تر خواهد بود.